Landelijk zorgt zo’n 12% van de mantelzorgers voor iemand met een psychische aandoening, zoals depressie, een autistische stoornis en angststoornissen*. Mantelzorgers van mensen met psychische aandoeningen zijn relatief vaak hoog belast.

De zorg is vaak levenslang en gaat gepaard met pieken en dalen. Ook is er vaak sprake van gedrags- en relationele problemen. Het risico op overbelasting is hoog. Mantelzorgers kunnen zich schuldig voelen over de aandoeningen bij hun naaste. Ook is het moeilijk om om te gaan met de persoonlijkheidsveranderingen van de naaste. Periodes van acute terugval die onmiddellijk actie vragen kunnen afgewisseld worden door relatief rustige periodes waarin er alertheid is op signalen van een nieuwe terugval.

Voorbeelden van mantelzorgers van een naaste met psychische problemen:
– ouders die de zorg hebben voor hun zoon met autisme;
– een volwassen dochter die zorgt voor haar depressieve moeder;
– een broer die omziet naar zijn zus met schizofrenie;
– een buurman die zorgt voor zijn buurvrouw met verslavingsproblemen.

Samenwerking met professionals
Mantelzorgers die zorgen voor een naaste met psychische problemen, zijn het minst tevreden over de samenwerking met professionele hulpverleners. De samenwerking kan extra worden bemoeilijkt als er sprake is van beperkt ziekte-inzicht en/of weerstand tegen behandeling of medicatie. Ook het al dan niet verstrekken van informatie over de ziekte en behandeling in relatie tot de privacy van de cliënt, kan de samenwerking bemoeilijken.

Actuele ontwikkelingen
Er zijn verschillende ontwikkelingen in de ggz die invloed hebben op de belasting van ggz-mantelzorgers. Het beleid is erop gericht om het aantal bedden in instellingen terug te brengen. De zorg wordt dichter rondom de patiënt georganiseerd. Dit betekent een grotere belasting van mantelzorgers en meer risico op overbelasting. Met name als patiënten vanwege wachtlijsten geen passende zorg ontvangen, leidt dit tot extra druk op de mantelzorger.

De Wet verplichte GGZ vervangt sinds 1 januari 2020 de BOPZ. In de nieuwe wet krijgen familieleden en naasten een volwaardige juridische positie. Belangrijke verandering is dat een opname niet per se noodzakelijk is en dat iemand ook thuis verplichte zorg kan ontvangen. Anticiperend hierop heeft Ypsilon de toolkit Crisis thuis ontwikkeld, met steun en informatie voor familieleden en naasten die tijdens de crisis voor de patiënt moeten zorgen.

Ondersteuning voor ggz-mantelzorgers
Ggz-mantelzorgers kunnen natuurlijk gebruik maken van het algemene ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers, bijvoorbeeld via het Sociaal Loket van de gemeente, de maatschappelijk dienstverleners in de stadsdelen en de cursussen van organisaties zoals Markant. In de praktijk blijkt het algemene aanbod van mantelzorgondersteuning echter niet goed aan te sluiten bij de behoeftes van deze groep.

Meer gerichte ondersteuning is mogelijk bij bijvoorbeeld de familiespreekuren van de preventietak van ggz-organisaties: Prezens (onderdeel van GGZ inGeest) en Arkin Preventie (onderdeel van Arkin). De verzorgde hoeft niet bij GGZinGeest of Arkin in behandeling te zijn om van deze ondersteuning gebruik te kunnen maken. Beide organisaties organiseren ook cursussen voor familie en naasten over het omgaan met verschillende psychische ziektebeelden. Arkin Preventie biedt online zelfhulpcursussen aan voor ggz-mantelzorgers: ‘Hoe gaat het met u?’ en ‘Als de zorg te zwaar is’, waar ook Markant aan heeft bijgedragen. Markant biedt ook de training ‘de Mat’ aan. Deze training is speciaal gericht op ggz-mantelzorgers.

Daarnaast kunnen ggz-mantelzorgers terecht bij de landelijke vereniging voor mantelzorgers (MantelzorgNL). Hiernaast zijn er ook specifieke verenigingen die zich op ggz-mantelzorgers richten, zoals Mind Naasten Centraal (psychische of psychiatrische problemen) en Ypsilon Amsterdam (kwetsbaarheid voor psychoses). Hier kunnen mantelzorgers terecht voor steun, advies en lotgenotencontact.

Op de website voorggznaasten.amsterdam, een initiatief van Arkin en de gemeente Amsterdam, is een overzicht te vinden van het zorgaanbod voor ggz-mantelzorgers in Amsterdam. De website naasteninkracht.nl geeft informatie over verschillende psychische aandoeningen, tips en ervaringsverhalen voor naasten.

De mogelijkheden om een vrijwilliger in te zetten, worden vaak beperkt door eventuele gedragsproblemen. Hierdoor kan niet altijd gebruik gemaakt worden van het reguliere vrijwilligersaanbod van buurtinitiatieven en organisaties zoals Markant. Maar er zijn ook vrijwilligers die zich specifiek op deze groep richten, zoals de psychiatrie-maatjes van De Regenboog.

Mantelzorgers die zorgen voor een naaste met verslavingsproblematiek kunnen bij platform ‘Help mijn dierbare is verslaafd’ terecht voor advies, individuele ondersteuning, workshops en informatiemiddagen. Ook Jellinek biedt ondersteuning en cursussen.

Ondersteuning voor kinderen en jongeren
Voor kinderen en jongeren die opgroeien met een familielid met psychische problemen of verslavingsproblemen worden zogenoemde KOPP- en KVO-cursussen georganiseerd door Prezens en Arkin Jeugd & Gezin Preventie. Daarnaast kunnen kinderen en jongeren van 12 tot 25 jaar gebruik maken van de algemene online cursus voor jonge mantelzorgers ‘En nu jij!’.

Meer lezen
Wilt u meer lezen over de specifieke problemen of ondersteuningsbehoefte van ggz-mantelzorgers? Raadpleeg dan de publicatie ‘Bijzondere mantelzorg’ van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) uit 2012 over ervaringen van mantelzorgers van mensen met een verstandelijke beperking of psychiatrische problematiek. In 2015 signaleerde het SCP op basis van de resultaten van het onderzoek naar informele hulp dat de ondersteuning van mantelzorgers van mensen met psychische aandoeningen ontoereikend is. Ook de publicatie ‘Informele hulp, wie doet er wat’ geeft goed inzicht in de uitdagingen waar ggz-mantelzorgers voor staan.

Markant en mantelzorgers in de ggz
Markant verzorgt een gratis training voor ggz-mantelzorgers: training ‘De Mat’. Ook organiseert Markant bijeenkomsten voor professionals waar kennis over de ondersteuning van ggz-mantelzorgers wordt gedeeld. Zo organiseerden we i.s.m. Arkin, Cordaan en GGZ inGeest een aantal bijeenkomsten over ‘Privacy en naastbetrokkenen in de ggz’. Ook hebben we meegewerkt aan de ontwikkeling van de online cursus ‘Als de zorg te zwaar is’ van PuntP. Daarnaast werken we samen met Prezens (onderdeel van GGZ inGeest) bij activiteiten over de thema’s Ontspoorde mantelzorg en Verlies bij mantelzorg.

Wilt u meer weten over de ondersteuning van ggz-mantelzorgers? Of heeft u waardevolle aanvullingen op de informatie op de pagina? Neem dan contact met ons op via tel 020 886 88 00 of stuur een e-mail.

* bron: SCP, Informele hulp: wie doet er wat?, 2015.